Analiza Transakcyjna jest koncepcją osobowości i rozwoju człowieka, a w psychoterapii podejściem integracyjnym, które pozwala wyjaśniać i rozumieć zachowania swoje i innych oraz relacje międzyludzkie.
Twórcą terapii w nurcie Analizy Transakcyjnej jest Erice Berne – wywodzący się ze szkoły psychoanalitycznej, starał się integrować różne metody pracy oraz stworzyć koncepcję, która będzie prostym językiem odpowiadać na pytania na temat zasad działania ludzkiej psychiki. W procesie psychoterapii pacjent w relacji z psychoterapeutą poszukuje odpowiedzi na pytania m.in.: dlaczego i jak to się dzieje, że wewnętrzne przekonania i mechanizmy funkcjonowania w niezrozumiały dla mnie sposób wpływają na moje codzienne życie, będąc źródłem problemów, cierpienia czy dyskomfortu oraz dlaczego robimy, to co robimy, nie robimy tego co chcemy i jak możemy to zmienić, jeśli chcemy?
Działania oparte na koncepcji Analizy Transakcyjnej koncentrują się na odkrywaniu i poszerzaniu świadomości siebie i swoich kontaktów z innymi, odpowiedzialności oraz autentyczności. Trzy główne założenia filozoficzne Analizy Transakcyjnej wspierające osobisty rozwój i zmianę to:
- Każdy ma zdolność do bycia w pozycji: Ja jestem OK i Ty (Wy) jesteś OK.
- Każdy ma zdolność do samodzielnego myślenia.
- Każdy ma zdolność do podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za swoje życie.
Zasadniczym celem Analizy Transakcyjnej jako metody jest wzrost autonomii (rozumianej jako zdolność do samoświadomości, spontaniczności i intymności) oraz doskonalenia relacji międzyludzkich opartych na zaufaniu i jasnej komunikacji, jest to teoria pełna optymizmu i wiary w potencjał każdej osoby.
Psychoterapia w nurcie Analizy Transakcyjnej często bywa określona jako metoda kontraktowa – oznacza to, że duże znaczenie w pracy terapeutycznej przypisuje się tutaj stosowaniu kontraktu – umowy, w którym dwie strony (terapeuta i klient) umawiają się na określone zasady, wspólnie ustalają jasne cele, robiąc to w oparciu o równość obydwu stron oraz poczucie odpowiedzialności za własne decyzje. Berne definiuje kontrakt jako „jawne, obustronne zobowiązane do jasno określonego sposobu działania”. Jawność wszystkich aspektów umowy, pomiędzy wszystkimi jej stronami stała się swoistą wizytówką Analizy Transakcyjnej
Psychoterapia rozpoczynana jest procesem kilku konsultacji wstępnych, po których ustalany jest kontrakt terapeutyczny, określający założenia, na jakich terapiach będzie się odbywała (miejsce, częstotliwość i długość sesji, forma płatności za nie, warunki odwoływania, formy komunikowania pomiędzy sesjami). Celem zawierania kontraktu jest ustalenie reguł i zasad określających wspólną pracę, by zbudować poczucie komfortu i zagwarantować bezpieczną przestrzeń dla dokonywania zmian w życiu klienta/pacjenta.
Psychoterapia musi być ukierunkowana na określony cel, często jest to m.in. rozwój i zmiana funkcjonowania osobowości, radzenie sobie z trudnościami, cierpieniem, poprawa jakości życia i relacji interpersonalnych. Praca psychoterapeutyczna zmierza do usunięcia lub ograniczenia symptomów, które leżą u podłoża odczuwanego przez osobę zgłaszającą się po pomoc cierpienia oraz uruchomienia procesu tworzenia się zmian w funkcjonowaniu wewnętrznym pacjenta. Celem psychoterapii jest również poprawa funkcjonowania wśród ważnych dla pacjenta ludzi np. w związkach, relacjach, grupach rówieśniczych lub towarzyskich oraz środowisku zawodowym. Podsumowując, celem spotkań z psychoterapeutą jest poprawa jakości życia pacjenta w efekcie dokonania trwałych zmian w jego dotychczasowym funkcjonowaniu. Warto zaznaczyć, że konkretne cele pracy psychoterapeutycznej zawsze formułowane są indywidualnie dla każdego pacjenta i wspólnie z nim omawiane w ramach kontraktu terapeutycznego.